Fotografuję nieupamiętnione miejsca zbrodni oraz docieram do osób, na oczach których rozlała się krew. To, co spaja ich historie, to czas: każda z nich wydarzyła się podczas II wojny światowej, w Polsce i na Ukrainie. Fotografie przedstawiają – pozornie tylko – zwykłe krajobrazy: chaszcze, ławki, budynki. Same obrazy są także zwyczajne – nawet wydawać by się mogło – nudne, banalne. To celowy zabieg. Moim zamiarem jest zwrócenie uwagi odbiorcy na czyjąś historię, a nie na wizualność zdjęć. Fotografowane przestrzenie są tak zwyczajne jak codzienność, jak miejsca, których dziesiątki mijamy bezwiednie każdego dnia. Te przestrzenie otwierają się dopiero głosem świadków, którzy opowiadają, czego doświadczyli w tej scenerii przed kilkudziesięciu laty. Dzięki opowieściom kryjącym się za fotografiami, zwykły widok szybko przestaje być neutralny. Dotykamy kolejnych ran zabliźnionych codziennością. Ten projekt to opowieść o złu absolutnym; o wojnie, która może zdarzyć się zawsze i wszędzie, oraz o człowieku, który zawsze pozostaje w emocjonalnej relacji z przestrzenią.

Andrzej Kramarz

Zarośla, łąka pod lasem, ulica, róg kamienicy – zwykły kawałek ziemi, kilka kostek bruku. Te na pozór zwyczajne miejsca mogą być jednak naznaczone piętnem śmierci, której obraz przechowywany jest w pamięci pojedynczych osób…„Kawałek ziemi” to próba ożywienia milczących dotąd, w żaden sposób nie upamiętnionych, krajobrazów poprzez osadzenie fotografii w słowach. Z każdym zdjęciem wiąże się indywidualna opowieść o ludziach, których już nie ma: babce rozstrzelanej na progu domu, rodzinie zgładzonej na leśnej polanie, mieszkańcach ukraińskiej wioski, która pewnej nocy została podpalona przez oddziały UPA.Pytając świadków tych wydarzeń o wspomnienia, fotograf stał się niejako także reżyserem – przyczynił się do odegrania ról sprzed lat. Obcujemy więc z ocalałymi oraz nieobecnymi już osobami dramatu. Dowiadujemy się o ich strachu i atawistycznym wręcz pragnieniu życia, które gwałtownie rodzi się w obliczu śmierci. Słuchamy opowieści osiemdziesięciolatków, lecz niejednokrotnie czujemy, jakbyśmy spotkali się z dziećmi – z chłopcem, który przemyca ojcu do więzienia ziemniaki (gotowane w mundurkach, bo takie wytrzymywały dwa dni), z dziewczynką, która ratując siebie i roczną siostrę z płonącej chałupy, zabiera także białe poduszki, wierząc, że ocali w ten sposób serce swojego domu – odświętną izbę.Wywiady odkrywają konteksty, które wymykają się logice życia w pokoju. Prowadzą do miejsc, które – dopiero rozpoznane – nabierają nowego sensu. „Pamięć jest wiedzą” – można by powiedzieć za innym świadkiem wojny, Imre Kertészem. Fotograficzne odzwierciedlenia tych miejsc każą zastanowić się nad fenomenem pamięci: pamięci miejsca, gdzie budynki, drzewa i zwykłe chaszcze stają się świadkami ludzkiej tragedii. Kto by pomyślał, że tama wodna w Myczkowcach była niegdyś miejscem krwawej łaźni?„Kawałek ziemi” uświadamia, jak poprzez pamięć wpisujemy siebie w określone miejsce, jak wytyczamy wokół niego symboliczne granice (często nie do ponownego przekroczenia). Nagrania towarzyszące fotografiom uzmysławiają jednak, jak mocno wpisane w pamięć jest także zapominanie. Wybiórczość i zawodność ludzkiej pamięci podkreśla część projektu poświęcona wrażeniom dźwiękowym. To jakby osobiste notatki autora z miejsc zdarzeń – pełne cytatów, cichnących głosów, strzępów myśli, nieokreślonych szumów. Z tej dźwiękowej magmy wyłania się nagle myśl, że może zapomnienie jest jedynym sposobem na „normalne” funkcjonowanie po zagładzie.

Jak do niej doszło? Czy to wszystko może zdarzyć się jeszcze raz? Autor nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Pozostawia nas z poczuciem bezradności i wrażeniem, że zło jest nieuchronne. Przecież pierwszego września 1939 roku, niczego nie przeczuwając, rodzice też wysłali swoje dzieci do szkoły.

Ewelina Lasota

Dokument 1/5 Pamięć i tożsamość.
Wystawa fotografii Andrzeja Kramarza Kawałek ziemi.

Wernisaż wystawy: 2 września 2011 roku (piątek) o godz. 18.00

Kurator: Michał Łuczak